Deze bijdrage gaat in op het risico van een steeds verdere escalatie van het geweld in Israël, de Palestijnse gebieden en de buurlanden waarbij een conflict binnen het Midden-Oosten dreigt. De aanval van Hamas op 7 oktober wordt door velen omschreven als de Israëlische 9/11.

We bekijken de verschillende betrokken partijen en analyseren welke risico’s er zijn voor verdere escalatie, nu het grondoffensief in Gaza nakend is.

Wie is Hamas en hoe gevaarlijk zijn ze?

Hamas ontstond in 1987 tijdens de eerste Palestijnse opstand, of ‘Intifada’, als een uitvloeisel van de Palestijnse tak van de Moslimbroederschap.

In 1988 publiceerde Hamas zijn handvest, waarin werd opgeroepen tot de vernietiging van Israël en de vestiging van een islamitische samenleving in historisch Palestina. In wat waarnemers een poging noemden om zijn imago te matigen, presenteerde Hamas in 2017 een nieuw handvest dat een tussentijdse Palestijnse staat accepteerde langs de “Groene Lijn”-grens die was vastgesteld voor de Zesdaagse Oorlog, maar dat nog steeds weigerde om Israël te erkennen. Hierdoor gaf ze de indruk aan Israël dat ze de status quo tussen Gaza en Israël aanvaardde en mogelijks te overtuigen viel om te onderhandelen.

Deze groep zet zich in voor gewapend verzet tegen Israël en de oprichting van een islamitische Palestijnse staat in de plaats van Israël. Hamas is het de facto bestuursorgaan in de Gazastrook waar 2,2 miljoen Palestijnen wonen sinds 2007, toen het de Palestijnse Autoriteit met veel geweld uit de macht verdreef, maar de groep is vooral bekend om haar gewapende verzet tegen Israël. De Gazastrook is slechts 365 km² groot en is aldus één van de dichtstbevolkte zones in de wereld.

De Gazastrook zit gekneld tussen Israël, de Middellandse Zee en Egypte. Onder die Israëlische bezetting werd de Gazastrook sinds 1990 bestuurd door de Palestijnse Autoriteit en meer specifiek Fatah. In 2006 kwam Hamas er aan de macht na de parlementsverkiezingen. Hamas verdreef Fatah van de macht met veel geweld.

Sindsdien stelde Israël, en daarna ook Egypte, een volledige blokkade in van de Gazastrook. Het hele gebied werd ommuurd en een enorme veiligheidszone werd uitgebouwd met bewakingstorens en camera’s. Het Israëlische leger waakte over het gebied met drones en bouwde een technische veiligheidsinfrastructuur uit. Ook werd er een veiligheidsperimeter opgelegd waarbinnen alle woningen werden vernietigd. Gaza heeft tevens amper toegang tot landbouwgebied en ook het vissen op zee is quasi onmogelijk door een blokkade.

Onder Gaza bouwde Hamas een volledig tunnelnetwerk met uitlopers naar Egypte om goederen en wapens binnen te smokkelen, alsook uitlopers naar Israël. Israël heeft herhaaldelijk operaties uitgevoerd om deze tunnels te vernietigen. Hierbij werden delen van Gaza binnengevallen om deze te vernietigen.

Naast zelfmoordaanslagen zet Hamas vooral raketten in tegen Israël. Hamas produceert nu een groot deel van zijn eigen wapens, breidt zijn onderzoek uit, ontwikkelt drones en onbemande onderwatervoertuigen, houdt zich bezig met cyberoorlogsvoering en staat op het punt om van ongeleide raketten over te stappen op precisie GPS-geleide drones en raketten¹.

In de 11 dagen van de oorlog in 2021 lanceerde Hamas 400 raketten per dag, bijna vier keer het dagelijks gemiddelde aantal lanceringen in 2014. Hamas lanceerde tijdens de oorlog ook zes zelfmoorddrones.

De groep bestaat heden uit 40.000 militanten en heeft een militair trainingscentrum met diverse specialisaties.

Hamas wordt gefinancierd door giften uit de Golfstaten en sympathisanten maar de grootste financiële steun komt uit Iran². Iran geeft jaarlijks 100 miljoen dollar aan Hamas en gelieerde milities.

Sinds 1997 wordt Hamas door de Verenigde Staten beschouwd als een terroristische organisatie. Ook Europa, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Japan en enkele Arabische landen beschouwen hen als een terroristische organisatie.

Hamas is beperkt aanwezig in de andere Palestijnse enclave, de Westelijke Jordaanoever (West Bank) vanwaar ze beperkte acties onderneemt. De Palestijnse Autoriteit bestuurt de West Bank via Fatah. Fatah pleit voor geweldloze onderhandelingen met Israël en is zelfs bereid Israël te erkennen in ruil voor de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever, evenals een compensatieregeling voor Palestijnse vluchtelingen die in 1948, 1967 en daarna zijn onteigend of verdreven.

Hierdoor staan zij lijnrecht tegenover Hamas.

Wat is operatie Iron Swords?

In de ochtend van 7 oktober 2023 werden vanuit de Gazastrook duizenden raketten op Israëlische plaatsen in de grensstreek afgevuurd. Het bleek een afleidingsmaneuver te zijn voor het echte doel van Hamas, namelijk een nooit geziene inval in Israël zelf. Via tunnels, met paragliders en door de veiligheidsmuren plat te walsen, viel Hamas dorpen, kibboetsen, en zelfs steden zoals Asjkelon. Er vielen 1200 doden, 2600 gewonden en 130 onschuldige burgers werden ontvoerd. Bij een muziekfestival werden 260 mensen, hoofdzakelijk jongeren, gedood. Nooit vielen er zoveel burgerdoden in Israël op één dag.

Israël dacht van zichzelf dat het onaantastbaar was. De Gazastrook was compleet ommuurd en er was een technologische gordel opgetrokken met camera’s en warmtedetectoren. Elke communicatie werd afgeluisterd en de raketten werden sinds enkele jaren met succes tegengehouden door een in Israël ontwikkelde raketafweer, de zogenaamde “Iron dome”.

De aandacht van de veiligheidsdiensten ging vooral naar de West Bank, waar het protest van de Palestijnen terug de kop opstak en er mogelijks sprake was van een nieuwe protestgolf (Intifada).

Het land was ook verdeeld door de hervormingen die de regering Netanyahu wilde doorvoeren. Hij wilde de macht van het Hoger Gerechtshof afzwakken ten voordele van de regering. Dit stootte op groot protest waarbij een deel van de reservisten weigerden zich aan te melden en de politiek vooral met zichzelf bezig was.

De Israëlische regering ziet zich nu genoodzaakt om hun imago van onaantastbaarheid te herstellen. Al een hele week wordt Gaza gebombardeerd. Het tegenoffensief van het Israëlische leger werd intussen “Iron Swords” (“ijzeren zwaarden”) gedoopt.

De Israëlische premier gaf aan dat de islamitische organisatie Hamas “een ongezien hoge prijs zal betalen” voor zijn “oorlog” tegen Israël.

Het Israëlische leger (IDF) heeft de grootste mobilisatie in zijn geschiedenis aangekondigd: het heeft 300.000 reservisten opgeroepen die nu worden ontplooid rond Gaza en Libanon.

Kan operatie Iron Swords escaleren?

Hamas heeft zich ingegraven in Gaza waar het over een bijzonder uitgebreid tunnelcomplex beschikt. Bovendien hebben zij tevens 130 Israëlische gijzelaars, waaronder vele kinderen.

Israël is bijzonder gevoelig voor gijzelingen omdat zij vasthouden aan het motto om niemand achter te laten.

Zo ruilde Israël na vijf jaar onderhandelen duizend Palestijnse gevangenen voor een soldaat (Giad Shalit) die Hamas in 2006 ontvoerde.

Er zijn twee Gaza’s – één boven de grond en één eronder. De ondergrondse Gaza is niet toegankelijk voor Israëlische bommen, drones en satellieten. Het netwerk van tunnels laat Hamas toe om achter de eventuele aanval van het Israëlische leger toe te slaan.

Hamas heeft deze operatie wellicht maanden gepland en dus wisten zij dat Israël onverbiddelijk zou toeslaan. Het risico op een bloedbad is groot.

Naast een heel arsenaal moderne raketten beschikt Hamas ook over drones en is het gespecialiseerd in het opzetten van zelfmoordaanslagen en bomaanslagen met EID’s.

Het is alvast duidelijk dat na de luchtbombardementen er een grootschalige grondoperatie komt. Gevechten in deze dichtbevolkte steden zijn bijzonder moeilijk en gezien het doel van Israël is om Hamas uit te schakelen zal elk huis en elke vierkante meter moeten gecontroleerd worden en dit met een burgerbevolking van 2 miljoen die nergens weg kan en bovendien mogelijks als menselijk schild wordt gebruikt door Hamas.

Het aantal burgerslachtoffers loopt snel op en hoewel Israël op de steun van hun bondgenoten kan rekenen, zal deze na verloop van tijd afzwakken en dit zeker als het aantal burgerslachtoffers zal oplopen.

Bovendien is Hamas niet de enige dreiging voor Israël.

Het risico op een tweede front: Wat gaat Hezbollah doen?

Hezbollah is een sjiitische militante groepering en politieke partij die zijn oorsprong heeft in Libanon. De naam Hezbollah betekent “Partij van God” in het Arabisch. De groep werd opgericht in de vroege jaren 1980 en heeft nauwe banden met Iran en ze worden ook rechtstreeks door hen gesteund.

Onder meer Israël, de Verenigde Staten, de Europese Unie (en dus ook België), Canada en Saudi-Arabië beschouwen Hezbollah als een terreurorganisatie. Iran, Syrië en Hamas zijn bondgenoten van de groepering.

De nummer één van Hezbollah, Hassan Nasrallah, heeft nog geen openlijke commentaar gegeven op de uitbraak van de oorlog in Israël, maar had deze week wel een ontmoeting met Hossein Amir-Abdollahian, de minister van Buitenlandse Zaken van Iran.

De groepering zou tot 130.000 leden tellen en beschikt over 130.000 raketten waarvan de hoofdmoot bestaat uit kleine, draagbare en ongeleide grond-grondraketten luidens recent onderzoek³.

Daarnaast is Hezbollah ook actief in Syrië waar het streed aan de zijde van het regime en dus ook vanuit dit land kan toeslaan. Bovendien zijn er in Syrië ook troepen van de Iraanse Republikeinse Garde en ook zij zouden kunnen toeslaan.

Het is net om te voorkomen dat Hezbollah en zijn broodheer Iran vanuit Libanon Israël zouden aanvallen dat de Verenigde Staten twee vliegdekschepen ontplooien aan de Middellandse zee voor de kust van Israël.

“De inzet van deze vliegdekschepen is een teken van de “onwrikbare toewijding van Washington aan de veiligheid van Israël en onze vastberadenheid om elke staat of niet-statelijke actor af te schrikken die deze oorlog wil laten escaleren⁴.”, aldus de niet mis te verstane woorden van de Amerikaanse minister van defensie.

Mocht Hezbollah daadwerkelijk Israël aanvallen riskeert er dus een verdere escalatie op te treden waarbij de Verenigde Staten vanuit zowel de vliegdekschepen als vanuit Jordanië waar ze een basis hebben kunnen toeslaan.

De vraag is dan in hoeverre Iran zelf zal reageren op de aanval van hun proxy-militie?

Quid de Westelijke Jordaanoever?

Door de systematische uitbreidingen van de Israëlische kolonisten onder aanmoediging van de Israëlische regering lopen de spanningen aan de Westelijke Jordaanoever (ook West Bank genoemd) op°. Hierbij wordt geweld niet geschuwd.

Ook rond de West Bank is een veiligheidsperimeter opgezet door Israël. Hoewel zoals eerder aangegeven Fatah officieel de autoriteit is en deze gematigd is, breidt Hamas gestaag ook daar haar invloedsfeer uit.

In september vielen er na invallen van het Israëlische leger vijf doden. Nu het grondoffensief in Gaza nakend is, is de kans reëel dat de Palestijnse bevolking in de West Bank in opstand komt.

Een nieuwe Intifada valt niet uit te sluiten waarbij de protesten mogelijks kunnen escaleren en de druk op Fatah om op te treden tegen Israël te groot wordt.

Blijft Egypte aan de zijlijn?

Gaza deelt met Egypte een grens van 12 kilometer. Egypte is echter geenszins een bondgenoot van Hamas. Hamas heeft immers nauwe banden met het Moslimbroederschap. Deze organisatie wordt in Egypte bestempeld als terroristisch en is er verboden, nadat het Moslimbroederschap ruim tien jaar geleden de macht had verloren na een staatsgreep van het leger. Die coup werd geleid door de huidige president Abdel Fattah al-Sisi.

Sinds de machtsovername van al-Sisi houdt Egypte de grens met Gaza potdicht. Het stelde er net als Israël een veiligheidsperimeter met muren op. Wel kunnen schermutselingen ontstaan als de bewoners van Gaza geen kant op kunnen en toestromen aan de grens.

Generaal Sisi balanceert op een dunne koord, daar de Egyptische bevolking sympathie heeft voor de Palestijnse zaak. Mocht de situatie daadwerkelijk escaleren en het grondoffensief in Gaza lang duren en veel burgerslachtoffers eisen zal ook hij onder druk komen te staan.

Besluit

Hamas heeft zichzelf “op de kaart” gezet door het bloedbad dat ze verrichtten op 7 oktober. Naast Hamas zijn er negentien milities actief in en rond Israël die haar bestaansrecht in vraag stellen. Het grondoffensief in Gaza zal zoals hierboven geschetst maanden kunnen duren en veel slachtoffers maken onder zowel het Israëlische leger als de bugerbevolking en Hamas.

Niet alleen heeft Hamas zich jaren kunnen voorbereiden op deze actie, maar ze beschikken bovendien over gijzelaars en verschillende mediakanalen die hun propaganda en mogelijks schokkende beelden kunnen verspreiden over de hele wereld.

Israël kan niet anders dan hard te reageren op deze terroristische aanval. Israël heeft alles te verliezen als haar vijanden menen dat ze zwak staat. Dit is voor Israël van levensbelang, maar Hamas weet dat ook.

De grondoorlog in Gaza riskeert andere milities aan te zetten tot actie en ook Hezbollah staat mogelijks klaar om vanuit Libanon raketaanvallen en grondaanvallen in te zetten. Ook vanuit de West Bank dreigt gevaar en ook binnen Israël huizen er veel Palestijnen.

Operatie Iron Swords omvat met andere woorden voor Israël veel risico’s, maar dit zal hen niet weerhouden om via een grondoffensief in Gaza het hele grondgebied pogen te bezetten om Hamas definitief uit te drijven.

Een grondoorlog voeren in een afgesloten gebied met het meeste aantal inwoners per vierkante meter van de hele wereld is bijzonder risicovol. Naarmate het aantal burgerslachtoffers toeneemt en naarmate het offensief duurt riskeert de betrokkenheid van niet-statelijke actoren en allerhande milities toe te nemen alsook het risico op een rechtstreekse of onrechtstreekse confrontatie met andere landen.

Redactie De Liberale Wereld